U NEDIĆEVOJ SRBIJI OCA SU MI UBILI ODVODEĆI GA IZ TOPOVSKIH ŠUPA, MAJKU U DUŠEGUPKI VOZEĆI JE KROZ BEOGRAD, ZA MOJU SUDBINU MILAN NEDIĆ NIJE BIO ODGOVORAN, JER SAM SE NAŠAO U NOVOM SADU GDE JE VLADAO MAĐARSKI REGENT MIKLOŠ HORTI. DA LI SE MENE LIČNO TIČE DISKUSIJA O EVENTUALNOJ REHABILITACIJI MILANA NEDIĆA? PA, TIČE ME SE. OVDE, MEĐUTIM, NIJE REČ O TOME

Na prvom mestu bih citirao nemačke zvanične izvore. Pretpostavljam da su poznati istoričarima Srbije. Svi su više puta objavljivani. Zanima me da li će se izneti na suđenju o rehabilitaciji tog čoveka.

Nemački general Valter Hinghofer je 22. septembra 1941. godine u okviru “čišćenja terena na obali Save” naredio da se uhapsi “celokupno muško stanovništvo od 14 do 70 godina” i preko Sremske Mitrovice i Šapca sprovede u logor, koji je izgrađen pod nadzorom njegove divizije. To je praktično bilo naređenje da se muški stanovnici ubiju bez obzira na to da li je neko od njih sarađivao sa partizanima ili nije. General Franc Beme, koji je od 16. septembra imao zvanje “opunomoćenog komandanta Srbije”, o tome je obavestio Milana Nedića 27. septembra 1941. rekavši da će “nameravana akcija da se sprovede pomoću najoštrijih mera” i ponudio mu da zbog toga podnese ostavku, što je Nedić odbio. Beme je to napisao u svom zvaničnom izveštaju 28. septembra.

Naglašavam da je reč bila o srpskom muškom stanovništvu, još ne o Jevrejima. Inače, Beme je 13. maja 1947. godine optužen kao ratni zločinac, nalazio se u engleskom zatvoru i tu izvršio samoubistvu 29. maja 1947. godine. Podsećam da je njegov saradnik u Srbiji, Milan Nedić, navodno izvršio samoubistvo, o čemu je javnost obaveštena 5. februara 1946. godine. Vlastima nije bilo u interesu da ubiju Nedića, da ga bace kroz prozor, što je jedna od verzija njegove smrti. Naprotiv. Nedića je bilo mnogo lakše optužiti i osuditi na smrt, nego Dražu Mihajlovića, i to bi više odgovaralo tadašnjoj jugoslovenskoj propagandi. Zbog toga verujem da je uspeo da izvrši samoubistvo jer je smatrao da je to dostojnije jednog oficira, nego mrcvarenje pred sudom.

Nedugo posle masakra krajem septembra 1941. godine ustaše sa leve obale Save, a Nedićeva policija sa desne pročešljali su teren i sve sumnjive osobe prebacili u logor za Jevreje u Zasavici blizu Šapca. Tu se već nalazilo oko 1200 Jevreja, koji su još novembra 1939. godine krenuli na tri jugoslovenska broda sa namerom da se preko Dunava i Crnog mora dokopaju Palestine, ali rumunske vlasti im nisu dozvolile prolaz, pa su posle mnogih peripetija i muka dospeli prvo u Šabac, a potom u posebno za njih izgrađeni logor. Streljali su ih pripadnici redovne nemačke vojske, vermahta, 12. i 13. oktobra. Time je započelo i “oslobađanje” Srbije od Jevreja, što je bio deo dogovora Bemea i Nedića. (Citirano prema knjizi austrijskog istoričara Valtera Manošeka “Srbija oslobođena od Jevreja” – Serbien ist judenfrei, objavljene 1993. godine.)

Nemački diplomata Feliks Bencler javio je prethodno svom ministarstvu: “Ne treba očekivati nikakve političke teškoće od strane Nedićeve kvislinške vlade. Ni od strane stanovništva ne očekuje se nikakav masovni protest. Nedić je najoštriji postupak protiv Jevreja nazvao jednim od svojih glavnih zadataka.” (Depeša Benclera njegovom ministarstvu inostranih poslova od 10. oktobra 1941. godine.) Meni je zanimljivo što Bencler Nedićevu vladu u okviru službene korespondencije naziva “kvislinškom”. Iako je bio umešan u ta masovna ubistva, Bencler nikada nije optužen, umro je krckajući svoju diplomatsku penziju u mestu Gronau u Zapadnoj Nemačkoj 1977. godine.

SRPSKI PETEN: General Beme je u jednom od svojih izveštaja povodom pokušaja da se četnici Draže Mihajlovića privole na saradnju sa Milanom Nedićem napisao da je Nedić samoga sebe smatrao “srpskim Petenom”. (Bemeov izveštaj višoj komandi 15. novembra 1941.) Ja dodajem da je Nedić neosporno bio jedan od srpskih junaka u toku Prvog svetskog rata, mada na nižem položaju od maršala Petena, samo što u Francuskoj nikom ne pada na pamet da rehabilituje Petena. Filip Peten je u Parizu zbog saradnje sa neprijateljem i veleizdaje 14. avgusta 1945. godine osuđen na smrt. De Gol ga je zbog duboke starosti pomilovao na doživotnu robiju koju je služio u jednoj tvrđavi na atlantskom ostvru Ille d’ Yeu, gde je umro i sahranjen 23. jula 1955. godine.

Nedić je stavio na raspolaganju Draži Mihajloviću 3,5 miliona dinara. Radi pregovora o tome u Beograd su došli njegovi izaslanici pukovnik Branislav Pantić i kapetan Nenad Mitrović, koji su pregovarali sa kapetanom nemačke vojno-obaveštajne službe Abver Jozefom Matlom. Matlu je punomoć dao lično general Beme. Beme je pozvao i Dražu Mihajlovića na razgovor u Beograd, ali je vođa četnika to odbio. (Zvanični izveštaj Jozefa Matla od 30. oktobra 1941. godine.)

Nisam našao nikakav trag u nemačkim dokumentima o tome da li je Milan Nedić unapred znao ili naknadno saznao za masovno ubistvo u Kragujevcu, kada su streljani đaci gimnazije koju je on svojevremeno pohađao. Ja mislim da je nemoguće da bar naknadno ništa nije saznao, ali do sada se nije pojavio dokument o tome da li je eventualno zbog toga protestovao ili taj čin na bilo koji način komentarisao.

SPASILAC SRBA: Čak i oni koji inače osuđuju Milana Nedića zbog ponizne saradnje sa okupatorom, odaju mu priznanje što je primio stotine hiljada izbeglica iz Hrvatske, Bosne, Slovenije, sa Kosova i iz Srema. Veoma je naivno i pomisliti da je on posedovao moć da ih primi ili ne primi. Čitavim regionom je vladala Hitlerova Nemačka, svaki i najmanji, a kamoli masovni pokret ljudi nije mogao da se izvede bez odobrenja nemačke komande. Nedić je bio samo izvršilac poslova na osnovu naredbi Berlina, gde su Srbe hteli da drže na okupu da bi ih lakše kontrolisali.

Drugi argument u korist Nedića je da ni jedan srpski vojnik nije upućen na istočni front. Međutim, i to je poluistina, jer nemačka vojna vlast nije htela srpske vojnike na tom osetljivom položaju. Hitler je lično mrzeo Srbe i sumnjao “u njihov karakter”. Negativan odnos zločinca je naravno, najveća pohvala. Nema podataka da je Nedić bilo kada reč progovorio na tu temu.

ANTISEMITSKE UREDBE U KRALJEVINI JUGOSLAVIJI: Mislim da je Milan Nedić bio dosledan čovek, on je verovao u ispravnost Hitlerove politike, i to još daleko pre početka rata u Jugoslaviji. Neposredno pred početak Drugog svetskog rata, 26. avgusta 1939. godine, on je postao ministar vojske i mornarice kraljevine Jugoslavije. Kad je nekoliko dana posle toga Nemačka napala Poljsku, pa joj Engleska i Francuska objavile rat, Nedić je u vladi zastupao mišljenje da svakako treba sarađivati sa silama Osovine makar i na račun teritorijalnih ustupaka u Dalmaciji, Vojvodini i Makedoniji. Zbog toga, kao i zbog njegove bliskosti sa Ljotićevom organizacijom “Zbor”, princ Pavle ga je smenio 6. novembra 1940. godine. Logično je da su Nemci znali da mogu da računaju na njega.

Da li je Pavle Karađorđević bio dosledan? Očigledno nije. Kolebao se. Vlada kraljevine Jugoslavije je, naime, već 16. septembra 1939. donela dve antisemitske uredbe u duhu Hitlerove politike prema Jevrejima, što je nekakva predigra za potonje masakre, jer već popisuje ko je Jevrejin, a ko nije. Princ Pavle je mogao da uđe u istoriju kao mecena umetnosti i pristojan poznavalac slikarstva, ali, eto, nije, nego kao potpisnik pristupanja poverene mu zemlje Hitlerovom “trojnom” paktu.

Karađorđevići kao familija privatno nisu bili antisemiti. Moj pokojni prijatelj, ambasador Aleksandar Demajo, pričao mi je da je kao vršnjak još maloletnog kralja Petra II i kao odličan učenik i “Srbin mojsijevske vere” sa još nekim drugovima pozivan u dvor da se igra sa njegovim veličanstvom. Međutim, uredbe o zabrani Jevreja da trguju životnim namirnicama i uvođenje čudnog numerusa klauzusa za upis “lica jevrejskog porekla” u srednje škole i na univerzitete donet je 5. oktobra 1940. godine, što mi je moj otac dosta dramatično objašnjavao uz pouku da moram da budem naročito marljiv i poslušan. Nisam baš razumeo, ne razumem tačno ni sada, svodilo se na to da ne sme da se upiše procentualno više Jevreja u dotičnu školu ili univerzitet, nego što je Jevreja zastupljeno u stanovništvu, ali nije bilo jasno da li u Jugoslaviji uopšte ili u određenoj sredini. Kao dete to nisam shvatio naročito ozbiljno, na kraju prvog razreda gimnazije, (to je današnji peti razred osnovne škole), imao sam sve petice i bez problema sam se upisao u drugi razred. Problemi su za mene nastali tek kad su Nemci okupirali zemlju. Međutim, te školske godine 1940/41. u petrovgradsku gimnaziju u prvi razred se pred početak septembra upisalo šesnaestoro dece “jevrejskog porekla”, ali njih jedanaest je nekoliko nedelja posle toga jednoglasnom odlukom nastavničkog saveta od 19. oktobra opet izbačeno iz gimnazije.

HITLER KAO SVETI SAVA, OSVRT NA NIKOLAJA VELIMIROVIĆA: Antisemitizam u Kraljevini Jugoslaviji javljao se i ranije. Nikolaj Velimirović, tada episkop, 1935. godine održao je predavanje na temu “Nacionalizam Svetog Save” i tom prilikom, između ostalog, rekao: “Ipak se mora odati priznanje sadašnjem nemačkom vođi, koji je kao prost zanatlija i čovek iz naroda uvideo da je nacionalizam bez vere jedna anomalija i jedan hladan i nesiguran mehanizam. I evo, u dvadesetom veku on je došao na ideju Svetoga Save i kao laik poduzeo je u svome narodu onaj najvažniji posao koji priliči jedino svetitelju, geniji i heroju.” Te 1935. u Nemačkoj je počeo progon Jevreja, otvarani su prvi koncentracioni logori, ali još nije doneta odluka o holokaustu.

Nikolaj Velimirović 1944. godine u logoru Dahau nastavlja još mnogo strašnije. On se u logoru zajedno sa patrijarhom Gavrilom Dožićem nalazio u baraci za prominentne logoraše, gde se služila ista hrana kao za esesovske oficire. Oni su zadržali svoje svešteničke odore, nisu ih šišali i brijali kao druge zatvorenike, imali su posebno dvorište za šetnje. Velimirović je svakako znao šta se događa u Nemačkoj, Evropi i svetu. On tada piše: “Sva moderna gesla evropska sastavili su Židi, koji su Hrista raspeli: i demokratiju, i štrajkove, i socijalizam, i ateizam, i toleranciju svih vera, i pacifizam, i sveopštu revoluciju, i kapitalizam, i komunizam. Sve su to izumi židova, odnosno oca njihova, đavola…” Holokaust tumači kao božju odmazdu za ubistvo Hrista: “Oni su se pokazali gori protivnici Božji nego li neznabožac Pilat, jer su u jarosti zlobe svoje izrekli onu strašnu reč ‘Krv njegova na nas i našu decu!’ Tako je nevina krv postala bič koji ih goni kao stoku kroz vekove iz zemlje u zemlju, i kao oganj koji sagoreva sva njihova slagališta spletki protiv Hrista. Jer tako ih uči đavo, njihov otac.”

U Dahauu je zajedno sa patrijarhom bio samo tri meseca, decembra 1944. esesovci su ga oslobodili na osnovu dogovora Dimitrija Ljotića i Hermana Nojbahera, posebnog predstavnika ministarstva inostranih poslova za privredna pitanja jugoistoka. Posle rata je u Jugoslaviji Nojbaher osuđen na dvadeset godina robije, ali ubrzo pušten “zbog narušenog zdravlja”. S tim Nemcem i iz Beograda dobeglim Milanom Nedićem, Velimirović se uputio u Sloveniju, gde je hteo da se sretne sa Dimitrijem Ljotićem. Ljotić je, međutim, poginuo u saobraćajnoj nesreći u Ajdovščini, pa je episkop Velimirović nad njegovim odrom održao govor i tog fašističkog vođu nazvao hrišćanskim državnikom: “To je bio političar sa krstom… On je dao odgovor na sva pitanja. On je u svojoj ideologiji obuhvatio sve grane narodnog života.”

NEMAČKI IZBOR, OSVRT NA DIMITRIJA LJOTIĆA: Austrijski istoričar Valter Manošek tvrdi da su se Nemci kolebali da li da za predsednika vlade okupirane Srbije postave Milana Nedića ili Dimitrija Ljotića.

General Helmut Ferster, privremeno komandant nemačkih vojnih snaga u Srbiji, već je krajem aprila za šefa komesarske uprave postavio Milana Aćimovića, iskusnog policajca, koji se specijalizirao u Berlinu, Štutgartu i Magdeburgu, a posle bio i ministar unutrašnjih poslova u vladi Milana Stojadinovića. Međutim, ubrzo su konstatovali da taj čovek u narodu nema nikakvog autoriteta. Aćimović je 1945. godine prilikom povlačenja četnika iz Srbije u borbi sa narodnooslobodilačkom vojskom poginuo na Zelengori.

Odluka je pala da formalni prvi čovek u Beogradu bude Nedić, za koga su verovali da uživa ugled kao vojnik, pogotovu kao junak iz Balkanskih i Prvog svetskog rata, ali je Aćimović postao i njegov ministar unutrašnjih poslova.

Najbliži nemačkim vlastima, međutim, i dalje je bio Dimitrije Ljotić. On je posle uvođenja kraljeve diktature kratko bio ministar pravde u vladi Petra Živkovića, ali je smenjen kad je predložio donošenja Ustava, koji bio zaveo poredak sličan kakav je za Nemačku tada već predvideo Adolf Hitler. Posle toga je osnovao svoju organizaciju “Zbor”. Malo ko je zapamtio da je ime tog pokreta zapravo bio “Združena borbena organizacija rada”. Na radnike se pozivao baš kao i Hitler čija se partija “punim imenom i prezimenom” zvala Nacionalistička socijalistička nemačka radnička partija.” Već septembra 1941. Ljotiću je dozvoljeno da sakupi pet bataljona “Srpske dobrovoljačke komande” sa 3000, na kraju rata do 8000 boraca. Nije pristao da kao ministar privrede uđe u vladu Milana Nedića, ali je u nju delegirao dva člana Zbora. Na više mesta sam naišao na tvrdnju da je Ljotić bio dalji rođak Milana Nedića, ali ne i o kakvim rođačkim vezama je reč. Bitniji je njihov međusobni odnos u kome je Milan Nedić bio superioran.

Patrijarh Gavrilo se dobrovoljno vratio u Jugoslaviju, Nedića su Englezi uhapsili i predali jugoslovenskim vlastima, episkop Nikolaj je mudro prešao u Englesku, a posle u Ameriku.

Pošto nisam pravoslavni vernik trebalo bi da me se ne tiče što je Velimirović proglašen za svetitelja, kao što me se ne tiče ni da li će Alojzije Stepinac biti proglašen za katoličkog sveca. Stepinac, srpski oficir za vreme Prvog svetskog rata, naravno mnogo nižeg čina od Milana Nedića, posle se zbog nesrećne ljubavi zaredio, postao sveštenik i na osnovu dogovora kralja Aleksandra sa Vatikanom imenovan za jednog od najmlađih nadbiskupa. Posle je vodio politiku svog pretpostavljenog, pape Pija XII. Za njih je komunizam bio mnogo veće zlo od Hitlerovog nacizma i Musolinijevog fašizma. Slobodan sam da uporedim Nikolaja Velimirovića i Alojzija Stepinca, ali upoređenje nije u korist srpskog svetitelja. Upoređujem i Nedića i Pavelića i konstatujem, ako to sme da se kaže tako lapidarno, da je Pavelić svakako bio “mnogo gori”, ali spretno se izvukao i umro prirodnom smrću. Nema pravde!

TUŽAN TRENUTAK ZA SRBIJU: RTS je na svom prvom programu u ponedeljak, 8. februara ove godine, u Dnevniku, osobe koje protestuju protiv rehabilitacije Milana Nedića nazvao “neokomunistima”, što verovatno treba da se shvati u negativnom kontekstu. Beležim to kao zanimljivu pojavu, jer je reč o javnom servisu ove zemlje. Grupa građana koja se zalaže za rehabilitaciju Milana Nedića nosila je plakat “Spasavanje Srba nije zločin”. U tom pogledu su, naravno, u pravu, ali to niko nije negirao. Za sebe prihvatam da sam “neokomunista” i štogod hoće, ali zar se samo sa “komunističkog stanovišta” mogu utvrđivati istorijske činjenice? Zar time gospoda i gospođe “nekomunisti” ne skaču sami sebi u usta? Njihov problem, moj nije.

Pravnik nisam, ali mislio sam do ovih dana da sudovi mogu da rehabilituju samo osobe osuđene sudskom odlukom, na primer, Dražu Mihajlovića, ali ne da donose presudu o bilo čijoj ulozi u političkom životu i istoriji.

Šta bi se dogodilo da je Milan Nedić, bez obzira na svoju bliskost idejama nacionalsocijalizma, odbio da postane lakej tuđinskih osvajača? Po njega lično rizik ne bi bio veliki, u najgorem slučaju otišao bi u ratno zarobljeništvo kao mnogi drugi jugoslovenski generali. Da li bi onda Dimitrije Ljotić postao predsednik takozvane vlade nacionalnog spasa? Verovatno bi. U tom slučaju razvoj događaja bio bi isti, ali valjda nikom ne bi padalo na pamet da njega rehabilituje.

Rehabilitacija najvišeg po rangu saradnika okupatora ili revizija istorije?

Dokumenti govore isuviše jasnim jezikom. Revizija može da bude samo kratkog daha, ali tužan je trenutak kada deo Srbije pokušava da se odrekne svoje antifašističke prošlosti.

Somewhere, inside something there is a rush of
Greatness, who knows what stands in front of
Our lives, I fashion my future on films in space
Silence tells me secretly
Everything everything

Husbands, 1970. John Cassavetes. With Ben Gazzara, Peter Falk & John Cassavetes

Emotionally, John’s films can be very tough to watch. Did they take a toll on you as an actor?

Only when they were drawing to an end. It was always very tough to say goodbye to the experience, especially on Husbands, because there was a lot going on there. It was about friendship. We became friends, and who knew if we were ever going to see each other again, because most films are ‘I’ll call ya, I’ll call ya, I’ll call ya,’ and nobody ever calls anybody. But John was the glue that really kept my friendship with Peter together. Since John died, Peter and I see each other very infrequently. But when John was alive, we all used to see each other constantly.

Ben Gazzara, inverview

“I’m just trying to survive. I don’t have any money in the bank. I pick up whatever minimum wage jobs that I can, mainly fast food. At the job program, they tell us that we should never tell an interviewer: ‘I need a job.’ Instead we’re supposed to say: ‘I like customer service.’ That’s true for me though. I do feel good when I’m providing customer service. It helps me not worry about all the other stuff in my life.”

Humans of New York

The face of 1984.

1 People change. The characters in War and Peace endure extreme experiences, and emerge at the end as quite different people. The miracle of the book is that the Natasha who falls in love with anyone and everyone in the ballrooms of the opening is recognisably the same woman who withdraws from society at the end.

2 There is no hero and no heroine. This is the story of a group of people living within a society. Andrei Bolkonsky is not Tolstoy’s hero, and Natasha is not a romantic heroine. It forgives ideas of heroism, most beautifully in the last words any character speaks in the book, as Andrei’s son thinks of his father at the end of the First Epilogue. It understands and sympathises with those ideas but it excuses itself from repeating them. The book will try to understand why people behave as they do, and it may make the best case possible for some strange actions, but it won’t make apologies for anyone and won’t pass a final judgment. Don’t expect to be able to predict what happens. Even the characters won’t be able to explain why they do what they do, perhaps until weeks or months later. The subject of the book is the wildness of possibility, and how the world can be changed by one woman saying, for no particular reason that she can explain, “I have had so little happiness in my life.”

3 The novel has a particular technical feature; it passes from mind to mind, showing us the world as a consciousness moves through it. It doesn’t mean that the consciousness of the moment has any particular importance; it is just how these events were seen by one particular observer, and another observer will take up the baton in a page or two. (After 300 pages, you will agree that this is the best way to write a novel.)

4 This is not a historical novel, but a novel that discusses events of the recent past within the memory of many of Tolstoy’s first readers. Its details are not exquisite recreations of lost practice, but ways in which an individual psychology can engage with the real world. It is about history, and both the tsar and Napoleon make awesome appearances. But it is not about “the historical”, and it has no costume department.

5 You will like some characters more than others, and there will be long stretches where a character you used to like irritates or frustrates you. Other characters will engage your sympathy over time; you may be deeply surprised, by the end, by who you want to spend most time with. The book has the rhythm of life, and likability is not a steady, constant factor; sometimes Natasha is entrancing, sometimes a great bore. (If you read it more than once, as almost everyone who reads it at all does, these responses may occur at quite different times.)

6 Love comes into it. It understands, as James Buchan once wrote, that love is the circus hoop through which history is made to leap again and again. But romantic love is only one of the things that may interest the mind, and sometimes it does not interest the mind at all. There are other subjects in the novel, too.

7 Anyone who tells you that you can skip the “War” parts and only read the “Peace” parts is an idiot. The bits that interest you personally and the bits that you find of only abstract curiosity are going to change when you read the book at 20, and again at 50. The book is the product of a very big mind, who lost interest in almost everything War and Peace was about before he died. It is a living organism that is never quite the same as you remembered when you go back to it.

8 It’s quite a long novel, but not absurdly long. Proust is twice the length. Nor is it at all difficult. You think it’s a challenge? Ha, ha – The Man Without Qualities is a challenge, and it took me 17 years to get to the end of Joseph and his Brothers. You’ll read War and Peace in 10 days, maximum. Many people find the first 100 pages dauntingly full of characters, and only then does it seem to smooth out and become lucid. Tolstoy has immense care for his readers, and most of his challenges are challenges of sympathy, not of intricate understanding. (I once read War and Peace on the beach – the elegant clarity of style and the concision of each chapter made it perfect. You could read for five minutes with interest, or for three absorbed hours.) To almost everyone’s amazement, by the time they reach the end of the First Epilogue, with its overwhelming sense of life continuing and proliferating, new possibilities of thought opening up, any reader will probably wish that this marvellous book could go on for ever.

9 You are going to disagree with Tolstoy. No question. Not only that, you will almost certainly start to think that his own book disagrees with him. Can the Second Epilogue, with its vision of historical determinism, not really be said to be comprehensively disproved by the freedom of action that the characters grope their way towards? Doesn’t Maria Bolkonsky glimpse her terrible destiny, and make a conscious decision to reject it with a single sentence? This is a book that will argue with you.

10 The book has the worst opening sentence of any major novel, ever. It also has the very worst closing sentence by a country mile, which you will have to read four times before deciding that its proposition is perfect nonsense. In between, its greatness goes without saying: what sometimes gets forgotten is that it is not just great, but also the best novel ever written – the warmest, the roundest, the best story and the most interesting.

War and Peace, 10 things you need to know, Philip Hensher

Šta ja imam i šta ovo društvo ima od glasnog ‘evropejstva’ nekog salonskog cinika i licenciranog ‘drugosrbijanca’ koje je – da li iz ubeđenja ili interesa, naposletku baš me briga – stao uz ove cinične, brutalne i farsično nekompetentne štetočine koje su zajahale zemlju? Na drugoj strani, primera radi, ni za tri života se ne bih složio s goepolitičkim pravcem kuda bi – da mu se može – jedan Đorđe Vukadinović odvukao Srbiju, ali to ne znači da ću sebi zabraniti da primetim da njegove analize unutrašnjeg ustrojstva vučićizovane Srbije znaju da budu briljantne. Naprosto, uvek je tako u vremenima jačanja autoritarima, prekjuče titovskog, juče miloševićevskog, danas ovog: represija jača unutrašnju solidarnost represiranih. Na svakome je, dragi moji, da izabere stranu. U ovom se kontekstu pozivati na nominalno evropejstvo režima kao na izgovor samo je trivijalno loša kombinacija kukavičluka i političko-moralne tuposti.

Samrtnik taj, invalid kljakav,
na štakama sav i jedva dišući
nosio je u sebi jak nagon ka mišljenju, nesputanom
mišljenju
maratonskom mišljenju i mišljenju u sprintu,
i jako očajavanje od samog mšljenja, od nesputanog
mišljenja
nosio je očajanje
koje ne može da razreši zagonetku egzistencije
i poravna njenu protivrečnost,
protivrečnost koja je trajna.

čovek taj nosio je u sebi
jak nagon ka mišljenju
i jako očajavanje od samog mišljenja,
ali, naporedo s tim nagonom, on je goreo
i nagonom života,
nagonom krajne protivrečnim njegovom očajavanju
zbog misli
koja samo javlja zlo a ne proniče u suštinu stvari.

Prihvatajući protivrečnosti između misli o životu
i životnog nagona,
doktor Perović je u samoj toj protivrečnosti našao
najdublje objavljivanje egzistencije.

A palanka nad tom protivrečnošću ili nariče
gubeći nagon za životom, koji pretvara u mržnju i rat,
ili okreće glavu od ove protivrečnosti
i živi svojim malogra|anskim životom,
u bidermajeru i sa bidermajerom,
kao eksponat života koji nije življen.

Zato palanka i koristi život da bi proizvodila smrt.
Proizvodi smrt najpre u jeziku,
a potom ubrzo, ubrzo i u stvarnosti.
Palanka, dakle, prvo govori smrt,
a zatim prelazi na delo smrti.
Jezik njenih besednika krvaviji je od ruku ubica u njoj,
ubica u njoj! Jezik njenih besednika
krvaviji je od ruku ubica u njoj.

Duh plemena, tražen je kroz duh palanke,
kroz njegove napore za jednoobraznošću
(jednoobraznost je fašizam,
fašizam je jednoobraznost),
kroz volju da se svet zatvori obručevima misli i
osećanja.

u konačni odgovor,
u duh konačnog odgovora,
u duh fatalnog odgovora!
Duh palanke je duh fatalnog pesimizma
koji čoveka fatalno zatvara u konačno objašnjenje
u konačno rešenje.

Pišući na nemačkom, zatim na srpskom jeziku,
u beležnici pod naslovom „Beilage zur Nirwana“,
a idući u susret svojoj smrti, svojoj konačnosti,
doktor Perović je moćno prevazišao
duh palanke kao duh fatizma, kao duh konačnog rešenja,
upravo svojim posvećivanjem u protivrečnosti,
otkrivajući, kroz svoje autoanalitičke samrtničke
beleške da je
duh palanke – duh pesimizma.

Duh pesimizma je duh nemišljenja,
duh prepisivanja tuđih odgovora,
duh davno ostarele istine koja se pretvorila u laž,
duh neosećanja, duh sentimentalizma,
duh kiča i nacizma,
duh mržnje i sejanje smrti.
Duh pesimizma egzistenciju pretvara u provinciju!

Za vreme rata,
usred najstrašnijih ličnih iskušenja i stradanja,
doktor Perović napisaće i rečenicu
na koju kultura palanke nužno ostaje gluva,
rečenicu revolucionarnog značenja:

„Stvarnosti, ti si tako podla,
da se stidiš i svoga oduševljenja.
Stvarnosti, ti si tako podla
da se stidiš i svoga oduševljenja.“
Neprihvaćena protivrečnost jeste prihvaćena
sramota.
Duh palanke potiskuje protivrečnost,
duh palanke potiskuje oduševljenje životom.
Neprihvaćeno oduševljenje životom jeste
prihvaćena sramota.
Sramota zbog sopstvenog prisustva u životu.
Sramota zbog nesavladane, neubijene odanosti
životu.

Doktor Perović svojom samrtničkom rukom
bio je u stanju da napiše:
„Nema ogledala koje će mi pokazati da sam ružan!“

„U teškim časovima
kada mi je izgledalo da je moj život završen
i da se zavesa spušta zauvek,
nisam žalio ni za uživanjem
ni za slavom, ni za bogatstvom,
nego samo za tim, što nisam bio dobar prema bližnjima.
I kad sam se opet budio u život,
zaricao sam se
da će mi dobrota srca biti glavna težnja u žvotu
Ali sam uvek bio kao i pre.
Ali, nema ogledala koje će mi pokazati da sam ružan!“

Doktor Perović nije sebe video kao žrtvu
čovečanstva,
kako to sebe vidi palanka,
nego kao samo čovečanstvo,
čovečanstvo u svojoj totalnosti,
koje odbija da bude žrtva,
da se izdvoji iz čovečanstva,
i zatvori u stav podre|enosti žrtve,
i da se tako obezljuđuje.
obezljuđuje!

Odbijanje stava žrtve jeste odbijanje duha palanke!
Odbijanje duha palanke jeste odbijanje stava žrtve!

Doktor Miloš Perović umro je oduševljen!
Doktor Perović umro je oduševljen!
Umro je oduševljen!
Umro je oduševljen!
Oduševljen!
Doktor Miloš Perović umro je oduševljen!

** izvod iz libreta oratorijuma Radomiru Konstantinoviću ‘Duh palanke’, režija Zlatko Paković, Kolarac 11. januar

Ugovor koji je objavljen na sajtu Agencije za privredne registre pokazuje da je AIK banka Miodraga Kosića odobrila kredit od 1,9 miliona evra fantomskoj firmi “Fatma” u vlasništvu vlasnika “Kurira” Aleksandra Rodića.

Ništa u tome ne bi bilo neobično da kao sredstvo obezbeđenja nije stavljeno 100 odsto udela u Rodićevoj fantomskoj firmi “Fatman” koja nema zaposlenih i koja je 2014. godine imala dobit od 112.000 dinara.

Teleprompter

“Sometimes Godard would go to buy cigarettes and come back three weeks later!”

Anna Karina, actress, muse & wife

“Be awake, aware, alive, efficient, involved and flexible both mentally and physically. Anyone who doesn’t change is missing a lot in life because that’s a control thing and once you think you know everything, you’re a dead duck.” Carmen Dell’Orefice (84), the world’s oldest working model…

Japanese film director Shinji Aoyama listed Love Streams as one of the greatest films of all time. He said, “When I think about Cassavetes, I always feel happy. I feel glad that I like movies. I’m sure I will always feel this way until the day I die, and I intend to feel this way too. At the end of Love Streams, Cassavetes smiles as he sees the dog next to him, which turned into a naked man. I live my life always wishing I can smile like that.”

What is this essential character trait all the geniuses shared? Nope, not an exceptionally high IQ, but instead an openness to all the contradictory weirdness life has to offer. “The common traits that people across all creative fields seemed to have in common were an openness to one’s inner life; a preference for complexity and ambiguity; an unusually high tolerance for disorder and disarray; the ability to extract order from chaos; independence; unconventionality; and a willingness to take risks,” write Gregoire and Kaufman.

Izjava predsednika Nikolića koju je izrekao prilikom postavljanja kamena temeljca Centra izvrsnosti Univerziteta u Kragujevcu izazvala je brojne kritike u javnosti zbog diskriminacije građana Srbije. Želeći da se opravda, Predsednik se još jednom obratio javnosti, no ni iz drugog pokušaja nije shvatio u čemu je pogrešio. Poenta te greške nije u diskriminaciji drugih nacionalnih zajednica u odnosu na srpsku (mada je toga bilo), nego u njegovom shvatanju nacije kao genetskog materijala u koji su upisane karakteristike jednog naroda, njegova prošlost i njegova budućnost. Posledice takvog shvatanja nacije već su viđene u ratovima za ujedinjenje “srpskog genetskog materijala”, ali je ova teorija očigledno i danas aktuelna u vladajućim krugovima.

Do spoznaje šta predsednik Nikolić podrazumeva pod pojmom nacije – uopšte nije trebalo da dođe. Do nje je došlo jednim neobičnim putem. On naime nije znao šta su matične ćelije i da one ne služe za veštačku oplodnju. Čitava njegova govorancija koja je izazvala brojne komentare nema nikakve veze sa naučno-istraživačkom institucijom čiji je kamen temeljac postavio. U njoj se neće čuvati “genetski materijal” srpske nacije koji služi produžavanju i opstanku nacionalne vrste; reč je o instituciji koja će se baviti skupljanjem, čuvanjem i proučavanjem matičnih ćelija uzetih iz krvi pupčane vrpce novorođenčeta. Njen je cilj da se taj “gradivni materijal” pojedinačnog čoveka upotrebi za njegovo lečenje u slučaju težih oboljenja.

Nakon buke u javnosti i optužbe da je prekršio Ustav, Predsednik Nikolić se oglasio, ali je sve ostalo isto. I dalje je koristio matične ćelije za veštačku oplodnju. Niko od njegovih službenika, prijatelja ili rodbine nije mu ukazao na grešku, pa je Predsednik dodao gas, pitajući se “kakva je to jeres i povreda Ustava Srbije ako neko želi da čuva svoju naciju?” O svojoj naciji je brinuo i prilikom polaganja kapsule buduće naučne institucije za matične ćelije. Tada je podsetio da se on još pre sedam godina zalagao za ovakvo zdanje koje bi bilo temelj moderne Srbije. A modernu Srbiju ćemo ostvariti tako što “drugima i razvijenijima više ne prepuštamo da određuju našu budućnost”. Njihov uticaj (koji je očito sprečavao modernizaciju Srbije) biće anuliran izgradnjom ove ustanove u “kojoj će se čuvati najvažnije karakteristike našeg naroda. U Srbiji je sve više parova bez dece, oni traže pomoć u inostranstvu, a naša deca treba da nose srpski genetski materijal, srpski kod, srpsku prošlost i budućnost”. Po svemu sudeći, moderna Srbija će nastati tek kada se srpski genetski materijal oslobodi stranih gena, tj. kada nastanu čisti Srbi povezani jedinstvenim srpskim kodom. Što podrazumeva i ujedinjenje u modernu veliku Srbiju, ali danas to više nije oportuno pominjati.

Reagujući na kritike o genetskoj naciji, Nikolić se branio rekavši da je srpska nacija u krizi i da on samo želi da Srbija stvori uslove svojim građanima, među njima i Srbima, da produže svoju vrstu. Ne moraju samo Srbi da čuvaju svoj genetski materijal, nego će svako da produžava svoju vrstu kako želi. Pravilo važi za sve jednako: “recimo Mađari u banci matičnih ćelija u Srbiji ne bi morali da uzimaju genetski materijal od Srba, već svako može da bira da li će da uzima genetski materijal od Mađara, Hrvata…” Zanimljivo je da nije pomenuo albanski (dvomilionski) genetski materijal kao mogućnost izbora za produžavanje vrste. Ali, eto nije, jer je Kosovo po drugoj teoriji srpsko.

I na kraju da pogledamo šta će biti rezultat ovolike modernizacije? “Da naši čukununučići genetski liče na nas, da, ako bi ustao neko od njihovih predaka, da ga prepozna kao svog. Inače, svašta može da se desi i na to upozoravaju stručnjaci… samo ćute da ne bi bili napadnuti”.

Juče je taj isti Nikolić položio venac i držao slovo na Starom sajmištu povodom sećanja na Holokaust. Sutra će možda biti rehabilitovan Milan Nedić koji je sačuvao “srpsku supstancu” i predao Jevreje okupatorima. Dobili smo ulicu Srđana Aleksića koji je spasao druga Muslimana i poginuo. Red jednog, red drugog – i dobije se bućkuriš čorba.

Vesna Pešić, Bućkuriš čorba, Peščanik, 28. jan

Fil Kolins je ovih dana viđen u restoranu sa svojom bivšom ženom, kojoj je nakon razvoda ostavio 48 miliona dolara. Kada su onomad Gruča Marksa pitali zašto sa bivšom ženom ide na večere rekao je da voli da bude blizu svog novca.

Možeš da se rodiš u Segedinu i da privatno osvojiš Ameriku. Ako znaš da baš to želiš. Prošlog meseca je u Los Anđelesu umro Vilmoš Žigmond. Rodio se u Segedinu 1930, postao filmski snimatelj u Budimpešti, 1956. snimao kamerom iz ruke revoluciju, pobegao u Beč, pa nastavio u Holivud. Snimio je za Spilberga Bliske susrete treće vrste, za Majkla Ćimina Lovca na jelene i Vrata Raja, sa Džonom Bormanom je napravio Oslobađanje, za De Palmu Opsesiju i Blou out, Vudi Alenu je snimao Melindu i Melindu, i Kasandrin san. I još mnogo mnogo filmova. Velika karijera, uzbudljiv život, jedinstven u svom zanatu

U noći između 2. i 3. februara 1997 protiv građana su upotrebljeni vodeni topovi sa ledenom vodom.

Tada dugokosi JULovac koji je pio pivo iz flaše, a današnji humanitarac u armaniju izjavio: “Zar je trebalo da ih polivaju toplom vodom”.

Lesley Stahl on U.S. sanctions against Iraq: We have heard that a half million children have died. I mean, that’s more children than died in Hiroshima. And, you know, is the price worth it?

Secretary of State Madeleine Albright: I think this is a very hard choice, but the price – we think the price is worth it.

— 60 Minutes, tv interview (5 Dec ’96)

Čovek koji u javnosti važi za entuzijastičnog podržavaoca aktuelne vlasti, tačnije “Vučića” (ne toliko kao osobe koliko kao metonimije mitološke “evropske opredeljenosti” lečenih radikala, ili bar njihovog “reformskog” krila) nedavno mi u kraćem neformalnom razgovoru – sreli smo se na izvesnom Javnom Događaju – kaže kako je baš bezveze što se toliko negativne energije nadrndanih tipova poput mene troši na sirotog Vučića kad je pravi neprijatelj i pritajena, ali ozbiljna opasnost za sve ono “do čega nam je stalo” zapravo – Tomislav, Nikolić Tomislav… Dobro, moja je spontana, uslovna reakcija na takve iskaze odmah “nemoj mi to dvoje (ergo, Nikolića i Vučića) razdvajat’”, ali kako god, hajde da malo vidimo o čemu se tu radi.

O Nikolić Tomislavu, tom Forestu Gampu srpske političke i javne scene, čoveku koji nije kriv za svoj nezadrživi uspon osim utoliko što je udarnički doprinosio nezadrživom padu svih standarda bez kojih bi taj uspon bio nezamisliv, sve je već rečeno i sve se već zna. Čime nas još on može iznenaditi? Prijatno, baš ničim, manj’ ako se ne obznani da je svih ovih godina bio jedan od članova The Residents, koji inače kriju svoj građanski identitet. Neprijatno, opet ničim posebnim, jer je cela njegova javna egzistencija jedno veliko i konstantno neprijatno iznenađenje: svaki put kad ga se setim, ja se baš neprijatno iznenadim, i tako već četvrt veka. Pa opet, ono što je izašlo iz njegovih usta u Kragujevcu, čak je i oguglale ostavilo bez daha.

Predsednik ove države svečano je otvarao nešto o čemu nema pojma, i tom prilikom je trebalo i da kaže nešto o nečemu o čemu ništa ne zna; okej, predsednicima su takve protokolarne stvari u opisu posla, ali zato imaju savetnike i druga stručna lica oko sebe, koja će ih, ako ništa drugo, sprečiti da se aktivno izblamiraju. Ono, međutim, što je Nikolić izlupetarao nešto je neuporedivo gore od pukog, ma koliko grote- sknog neznanja; sto mu gromova, stvarno ne morate biti genetičar, dovoljno je da budete osoba elementarne humanističke kulture i pismenosti (štono bi se reklo, da ste s razumevanjem pročitali bar tri-četiri ozbiljne knjige u životu) pa da savršeno dobro razumete da na ovom svetu nema, a i zašto nema, baš ničega što bi se moglo nazvati “srpski genetski materijal” (ili engleski, španski, bugarski, estonski, navaho…) i da shodno tome ne postoji ni ovome primereni “srpski kod”, da je to naprosto vapijuća idiotarija, brutalna mistifikacija Ničega, i to nimalo naivna. Zamislite samo – uzmimo notorno poređenje – da predsednik Nemačke krene da bigliše o tome kako nemačka deca treba da se rađaju u Nemačkoj, s “nemačkim genetskim materijalom” etc. Ne samo da bi bio smenjen u roku odmah nego bi jaaako dobro prošao ako mu ne bi i sudili za nimalo bezazleno kršenje ustava i zakona. Imali su, naime, Nemci već jednog takvog koji je zastupao baš te i takve poglede, i nije ni njima, a još manje ostatku sveta, ostao u dobroj uspomeni. Doduše, nije bio predsednik, nego kancelar. Dok nije naprosto postao Firer.

Hoće se reći: nije ovo problem tek pasivne naravi (šta nesrećni Nikolić ne zna i ne shvata), nego aktivne: taj čovek, ničim neizazvan i nevučen za jezik, mrtav ozbiljan ispoljava jedno nacističkim i sličnim “eugeničkim” opasnim šarlatanizmima svojstveno gledanje na čovekovo poreklo, rađanje i identitet. Iz takvog shvatanja ljudske egzistencije sasvim prirodno proizilaze i odgovarajući politički pogledi – a to su, gle, baš oni i onakvi pogledi po kojima Nikolića i poznajemo otkad uopšte znamo za njega (tj. od trenutka kad je Srbija dovoljno potonula da je i jedan takav mogao da ispliva na videlo).

E sad, sledi nagradno pitanje: da li bi Vučić Aleksandar bio u stanju da izgovori nešto ovakvo? Odmah da vam kažem: siguran sam da ne bi. Verovatno čak ni onaj odranije, a sigurno ovaj sadašnji. Ako ništa drugo, obrazovaniji je i pismeniji, u stanju je da razume i šta se ne može izreći, i zašto. Da li je onda, sledeći ovaj primer i rezon koji nameće, moj poznanik u pravu: Nikolić je simbol opasnosti od koje Vučić čuva sve nas, uključujući i nas koji ga nikako ne navidimo? Ne, nije. Zašto?

Neću da spominjem stvari koje podrazumevam: zajedničko političko poreklo i put kroz četvrt veka, sav užas i sramotu koje su u duetu sejali; neću ni o tome da su se zajedno, preodeveni, vratili na vlast, i da ovog “gospodara” Vučića ne bi ni bilo da nije uzleteo na krilima Nikolićevog zapredsedničenja. Važno je sve to, ali nije suština.

Esencija je, dragi moji, u kooperaciji, u prirodnom nadopunjavanju. To je inače način na koji nova desnica osvaja jednu po jednu istočnoevropsku državu, i zavodi postdemokratski poredak iliti “neliberalnu demokratiju”, što kaže Orban Viktor, ponosni inventor. Ona se, pak, sastoji od eksplozivne i toksične mešavine “liberalne” ekonomije i autoritarno-populističke, ksenofobične i prgave politike i kulture. Tako je raspoređen i vladajući javni diskurs u tim porecima. Evo vam primer kako bi to moglo izgledati u novoj hrvatskoj vlasti: tehnomenadžer Orešković, formalni premijer, tu je za “liberalizam” u pravljenju i distribuciji para, a za to vreme Karamarko ima da obavlja pravu, dubinsku stvar: ideološki kulturkampf, dubinsko “čišćenje” hrvatskog društva od svega što je… pa, zapravo – liberalno. Ili levo. I uopšte, antifašističko. Radi se, dakle, o planiranoj ili spontanoj podeli uloga: o kooperaciji, a ne o konfrontaciji. Isto tako, tražiti kod Vučića spas od Nikolića, ili obrnuto, na koncu ne znači ništa drugo nego raditi za obojicu.

Teofil Pančić, Forest Gamp, ugledni genetičar, Vreme